Dù y học hiện đại đã đạt nhiều tiến bộ trong kiểm soát bệnh truyền nhiễm, sốt thấp cấp (Acute Rheumatic Fever – ARF) vẫn là mối lo ngại đáng kể, đặc biệt tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.
Đây là bệnh lý hậu nhiễm liên quan đến vi khuẩn liên cầu nhóm A (GAS), ảnh hưởng nghiêm trọng đến trẻ em nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
ARF không chỉ là biểu hiện cấp tính mà còn là cửa ngõ dẫn đến bệnh tim thấp mạn tính với nhiều biến chứng về sau.
Miễn Dịch Bất Thường: Không Chỉ Là Sự “Bắt Chước” Phân Tử
Trước đây, nguyên nhân gây ARF được giải thích là do hiện tượng “bắt chước phân tử” giữa kháng nguyên của liên cầu khuẩn và mô tim người. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra vai trò lớn hơn của tế bào T và cơ chế viêm nội mô, đặc biệt là ở van tim. Theo Giáo sư Anita Saxena, chuyên gia tim mạch, ngoài phản ứng kháng thể, còn có sự tham gia của các yếu tố di truyền, chẳng hạn như gene HLA-DR7 hoặc HLA-DQ8, làm tăng nguy cơ mắc bệnh sau khi nhiễm GAS – nghĩa là không phải ai bị viêm họng cũng sẽ tiến triển thành ARF.
Chẩn Đoán Mới: Tiêu Chuẩn Jones Cập Nhật và Vai Trò Của Hình Ảnh
Cập nhật năm 2023 của tiêu chuẩn Jones đã đưa siêu âm tim Doppler vào danh sách tiêu chí chính trong chẩn đoán, ngay cả khi không có tiếng thổi tim rõ ràng. Việc này giúp phát hiện sớm tình trạng viêm tim tiềm ẩn, trước khi tổn thương van tim trở nên không thể phục hồi. Ngoài ra, các xét nghiệm huyết thanh như ASO, anti-DNase B vẫn giữ vai trò chủ chốt, song các chỉ số viêm như IL-6 và TNF-alpha đang được nghiên cứu như dấu hiệu cảnh báo mức độ nặng hoặc nguy cơ tái phát.
Biến Chứng Tim Mạch: Sự Tiến Triển Âm Thầm
ARF có thể tự giới hạn trong một số trường hợp, nhưng di chứng đáng ngại nhất vẫn là bệnh van tim thấp (Rheumatic Heart Disease – RHD). Van hai lá và van động mạch chủ thường bị ảnh hưởng, có thể dẫn đến suy tim sau nhiều năm. Một nghiên cứu mới cho thấy: nếu không tuân thủ dự phòng tái phát bằng kháng sinh, có đến 40% trẻ em mắc ARF lần đầu sẽ tiến triển thành RHD tiềm ẩn sau 5 năm. Đặc biệt, kỹ thuật MRI tim hiện đang được thử nghiệm như công cụ phát hiện sớm xơ hóa cơ tim trong các trường hợp khó chẩn đoán.
Dự Phòng Thứ Phát: Tối Ưu Hóa Hiệu Quả
Tiêm bắp penicillin G benzathine định kỳ vẫn là phương pháp dự phòng chuẩn, giúp ngăn ngừa tái phát hiệu quả. Tuy nhiên, nỗi sợ tiêm đau và thiếu điều kiện y tế cơ sở khiến việc tuân thủ gặp khó khăn. Để khắc phục, các nhà khoa học đang phát triển dạng penicillin tác dụng kéo dài hoặc thiết bị cấy dưới da giải phóng thuốc từ từ. Nhóm nghiên cứu của GS Michael Good hiện đang thử nghiệm dạng tiêm polymer mới có hiệu lực đến 60 ngày, hứa hẹn nâng cao khả năng bảo vệ cho trẻ em trong cộng đồng.
Thách Thức Mới: Sốt Thấp Sau Đại Dịch COVID-19
Đại dịch COVID-19 không chỉ ảnh hưởng đến bệnh hô hấp mà còn làm thay đổi mô hình bệnh nhiễm GAS. Trong thời gian giãn cách, miễn dịch cộng đồng với GAS giảm rõ rệt, dẫn đến tình trạng tăng số ca ARF sau khi các biện pháp phòng dịch được nới lỏng. Hiện nay, các bác sĩ được khuyến cáo giám sát sát sao viêm họng ở trẻ em độ tuổi đến trường, nhưng đồng thời tránh lạm dụng kháng sinh ở các trường hợp nhiễm virus – điều có thể làm gia tăng kháng thuốc mà không giúp ngăn ngừa sốt thấp.
Tiếp Cận Tích Hợp: Quản Lý Toàn Diện
Việc điều trị và quản lý ARF đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ nhi khoa, tim mạch, chuyên gia truyền nhiễm và thấp khớp học. Ở những khu vực lưu hành bệnh, các chương trình tầm soát học đường và can thiệp cộng đồng đang cho thấy hiệu quả trong phát hiện sớm và phòng ngừa. Sốt thấp cấp – dù là bệnh có thể phòng ngừa – vẫn cần được nhìn nhận với tinh thần cảnh giác cao độ. Khi y học tiến bộ, việc kết hợp dữ liệu di truyền, công nghệ hình ảnh, và các chiến lược điều trị mới đang từng bước biến mục tiêu loại bỏ ARF khỏi cộng đồng thành hiện thực. Đó không chỉ là trách nhiệm của giới chuyên môn, mà còn là cam kết y tế công cộng bền vững.
