Những đốm đen, sợi mảnh hay hình lưới mờ trôi nổi trong tầm nhìn – thường được gọi là "floaters" là hiện tượng thị giác khá phổ biến. Về mặt chuyên môn, chúng được gọi là đục thủy tinh thể dịch kính, xuất hiện do các thay đổi bên trong chất gel trong suốt ở giữa mắt.

Dù từng bị xem nhẹ là hiện tượng lão hóa tự nhiên, các nghiên cứu mới đang cho thấy chúng có thể là chỉ báo cho những vấn đề thị lực nghiêm trọng hơn.

Chuỗi Biến Đổi Bên Trong Dịch Kính

Dịch kính là một hỗn hợp gel chủ yếu gồm nước, axit hyaluronic và sợi collagen. Khi tuổi tác tăng lên hoặc mắt gặp chấn thương, mạng collagen trong dịch kính bắt đầu tan rã và kết tụ lại – quá trình này được gọi là thoái hóa dịch kính. Các mảng vón này chặn ánh sáng đến võng mạc, tạo nên hiện tượng “đốm trôi”.

Một bước ngoặt quan trọng trong quá trình này là hiện tượng bong dịch kính sau (posterior vitreous detachment – PVD). Thống kê cho thấy khoảng 60% người trên 60 tuổi sẽ gặp PVD – và tình trạng này ngày càng xuất hiện ở người trẻ do cận thị và thói quen sử dụng màn hình quá mức. Theo bác sĩ nhãn khoa Marco Zeppieri, floaters có thể là dấu hiệu ban đầu cho thấy sự mất ổn định giữa dịch kính và võng mạc.

Khi Floaters Không Còn Là Hiện Tượng Vô Hại

Dù phần lớn các trường hợp không nguy hiểm, nhưng nếu floaters xuất hiện đột ngột, đi kèm chớp sáng hoặc vùng mờ tối như rèm che ở góc nhìn, đó có thể là dấu hiệu cảnh báo rách hoặc bong võng mạc. Trong những trường hợp này, cần khám đáy mắt khẩn cấp và có thể phải thực hiện chụp mạch huỳnh quang hoặc OCT (chụp cắt lớp võng mạc) để đánh giá.

Người Trẻ Và Mối Nguy Từ Mắt Số Hóa

Nghiên cứu gần đây chỉ ra rằng tỷ lệ người trẻ phàn nàn về hiện tượng floaters đang gia tăng. Việc tiếp xúc liên tục với ánh sáng xanh và điều tiết mắt quá mức khi nhìn màn hình được nghi ngờ góp phần đẩy nhanh quá trình lão hóa dịch kính. Dù mối liên hệ nguyên nhân – kết quả còn đang nghiên cứu, nhiều trung tâm y khoa lớn đã bắt đầu các chương trình theo dõi nhóm người dùng màn hình thường xuyên.

Chẩn Đoán Và Các Công Cụ Hình Ảnh

Khám floaters thường được thực hiện bằng kính sinh hiển vi kết hợp soi đáy mắt gián tiếp. Trong trường hợp mắt bị xuất huyết dịch kính làm cản trở quan sát, siêu âm B-scan được áp dụng. Công nghệ OCT giúp xác định các dấu hiệu kéo giãn hoặc tổn thương sớm ở điểm vàng. Ngoài ra, thiết bị AO-SLO (quét laser thích ứng) còn cho phép quan sát trực tiếp floaters, hỗ trợ cá nhân hóa kế hoạch điều trị.

Giải Pháp Hiện Nay: Chờ Theo Dõi Hay Can Thiệp?

Phần lớn floaters được xử lý bằng cách trấn an và theo dõi định kỳ. Tuy nhiên, nếu gây ảnh hưởng lớn đến thị lực, có thể xem xét can thiệp.

1. Laser Nd:YAG

Thủ thuật này sử dụng tia laser để phá vỡ các đốm mờ trong dịch kính. Dù ít xâm lấn, hiệu quả không đồng đều và tiềm ẩn nguy cơ tổn thương võng mạc nếu thực hiện sai kỹ thuật. Thường chỉ áp dụng cho các đốm riêng biệt, nằm xa võng mạc và thủy tinh thể.

2. Phẫu thuật cắt dịch kính (PPV)

Là biện pháp triệt để, phù hợp với các trường hợp đục dịch kính nặng. Phẫu thuật này loại bỏ hoàn toàn dịch kính, nhưng có thể gây biến chứng như viêm nội nhãn, đục thủy tinh thể hoặc rách võng mạc. Chỉ nên thực hiện khi floaters ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng sống.

3. Điều trị bằng thuốc

Một số nghiên cứu đang thử nghiệm sử dụng enzyme như ocriplasmin để làm tan dịch kính và ngăn kết tụ. Dù được FDA phê duyệt cho bong điểm vàng, việc áp dụng cho floaters vẫn còn đang đánh giá thêm.

Tác Động Tâm Lý Và Cuộc Sống

Một nghiên cứu năm 2024 cho thấy floaters mãn tính có thể làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống, đặc biệt ở những người cần thị lực cao như bác sĩ phẫu thuật, họa sĩ, phi công. Tình trạng này gây khó khăn khi đọc sách, lái xe và làm việc trong điều kiện ánh sáng yếu.

Trí Tuệ Nhân Tạo: Cánh Tay Mới Trong Chẩn Đoán

Công nghệ AI đang mở ra kỷ nguyên mới trong đánh giá floaters. Các thuật toán tích hợp vào máy ảnh đáy mắt có thể định lượng mật độ và mức độ ảnh hưởng của floaters một cách khách quan, hỗ trợ bác sĩ ra quyết định điều trị chính xác hơn.

Dù thường bị xem là hiện tượng “vặt”, floaters thực chất có thể là lời cảnh báo sớm về những thay đổi bất thường trong mắt. Việc nâng cao nhận thức, cải tiến công nghệ chẩn đoán và điều trị chính là bước tiến lớn trong y học nhãn khoa hiện đại. Đừng để những đốm mờ nhỏ bé ấy bị xem nhẹ – chúng có thể nói lên rất nhiều điều về sức khỏe đôi mắt của bạn!